Marshall McLuhan [wymawiamy "makluen", nie
Autorytet lat 60. przybladł nieco dekadę później, dzisiaj natomiast jest z jednej strony bohaterem sine qua non podręczników dla dziennikarzy i medioznawców, z drugiej zaś jednym z najbardziej krytykowanych badaczy XX wieku. Taka recepcja jego poglądów nie oznacza jednak, że ucichną one w zapomnieniu. Wręcz przeciwnie. Koncepcje McLuhana winien znać każdy, kto choćby otarł się o naukę o mediach i komunikacji.
Do najistotniejszych publikacji badacza należą m.in.:
- Galaktyka Gutenberga
- Zrozumieć media
Determinizm technologiczny
Z perspektywy nauki o nowych mediach najważniejszym poglądem McLuhana jest jego przekonanie o silnym i znaczącym wpływie technologii na kulturę. Koncepcja ta wpisywała się w ówczesną w dyskusję o tym, czy to media kształtują kulturę, czy też kultura wytwarza aktualny stan mediów. Jak nietrudno domyślić się po tym wstępie McLuhan i jego następcy uważają, że nowe media wpływały (i wpływają) na radykalne przemiany kultury, a koncepcję tę określa się mianem determinizmu technologicznego.
Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że koncepcję wpływu nowych technologii na kulturę wprowadził Kanadyjczyk dwie dekady przed upowszechnieniem się komputera osobistego. Fakt, jaki wpływ na naszą codzienność Internet i urządzenia mobilne zdają się potwierdzać tezę McLuhana. Z tego też powodu zyskuje on ponownie na popularności inspirując choćby Jeana Baudrillarda czy Paula Virilia.
Nietrudno wskazać dzisiaj przykłady potwierdzające przekonania McLuhana o potężnych wpływie technologii na kulturę, można wskazać choćby na przemiany kina, sposoby konsumpcji treści, badania dowodzące coraz mniejszej koncentracji, form edukacji i wiele innych. Osoby zainteresowane krytyką koncepcji McLuhana odsyłam do prac Raymonda Williamsa.
Media jako przedłużenia człowieka
McLuhan podzielił historię ludzkiej komunikacji na 4 kultury:
- Kulturę komunikacji ustnej - kulturę słuchania
- Kultura pisma fonetycznego
- kultura druku masowego
- kultura mediów elektronicznych
Ad. 1 W kulturze słuchania mowa była centralnym medium ówczesnej kultury, słuch więc była najważniejszym zmysłem komunikacyjnym.
Ad. 2. W kulturze piśmiennej pismo i alfabet stanowiły przedłużenia oka (i pamięci). W czasach dominacji pisma fonetycznego kultura piśmienna i oralna funkcjonowały obok siebie. Np. Zapisane rozporządzenia były odczytywane tłumom przez desygnowaną piśmienną osobę.
Ad. 3. W kulturze druku pismo zdominowało media. Zmysł wzroku znacząco przeważał nad słuchem i dotykiem. Publikacje drukowane miały większy zasięg, więc przedłużenie ludzkiego wzroku było tu bardziej spektakularne.
Ad. 4. W kulturze elektronicznej powracają do łask zapomniane zmysły dotyku i słuchu, a nowe technologie i urządzenia niemal dosłownie stanowią przedłużenia człowieka w czasie i przestrzeni.
- telefon jest przedłużeniem mowy
- Kamera przedłużeniem wzroku
- ipod przedłużeniem słuchu
- etc.
Medium is the message
Medium jest przekazem, medium jest informacją, środek przekazu sam jest przekazem czy jakkolwiek inaczej tłumaczyć będziemy nasłynniejszy slogan McLuhana, opiera się on na idei remediacji, przekonania, że treścią jednego środka przekazu jest inny środek przekazu. Przykładowo, Treścią książki (jako medium) jest druk (również medium).
Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, że termin media rozumie McLuhan niepokojąco szeroko. Terminem tym określa światło elektryczne, a nawet ubrania (jako przedłużenia ludzkiej skóry).
Ideę remediacji natomiast rozwinęli Jay Botler i Richard Grusin, którzy koncepcję nowych mediów wyprowadzili se sposobu, w jaki cyfryzacja zmienia starsze media; nowe media absorbują i transformują media starsze. radio - radio internetowe, TV - stream etc.